Dünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO) və Dünya Bankı birgə olaraq 2023-cü il Ümumdünya Sağlamlıq Təminatı (UHC) Global Müşahidə Hesabatını buraxmış, dünyanın hər yerində insanlara keyfiyyətli, məsul qiymətlərlə və əlçatan sağlamlıq xidmətləri təmin etməyə nail olmağa doğru gedən irəliləyişdə dəhşətli bir durğunluğu açıqlayıb.

BMT-nin 78-ci Ümumi Assambleyasında Ümumdünya Sağlamlıq Təminatı (UHC) ilə bağlı Yüksək Səviyyəli Təşkilatlandırılmış Tədbirin əvvəl açıqlanmasından öncə, bu hesabat ən son mövcud məlumatlara əsasən əlamətdar bir reallığı ifşa edir – dünyanın ən azı yarısı əsas sağlamlıq xidmətləri ilə örtülmür. Bundan əlavə, 2 milyard insan lazım gəldiyi xidmət və məhsulları ödəyərkən ciddi mali çətinliklə üzləşir.

“COVID-19 pandemiyası insanların sağlam obyektlərə və sağlam qurumlara ehtiyacı olduğunu xatırlatdı,” deyən  Dr. Tedros Adhanom Ghebreyesus, WHO Baş direktoru. “Çox sayda insanın məsul qiymətlərlə, keyfiyyətli, əsas sağlamlıq xidmətlərindən faydalanmağı mümkün deyil not edilməsi, yalnız onların öz sağlamlığına təhlükə yaratmır, həm də cəmiyyətlərin, cəmiyyətlərin və iqtisadiyyatların sabitliyinə təhlükə yaratır. Səhiyyəyə daha böyük siyasi iradəyə, daha əhəmiyyətli səhiyyəyə investisiyalara və əsas səhiyyə tibbi əsasında səhiyyə sistemlərini dəyişdirmək üçün qərarlı bir keçidə acil ehtiyacımız var.”

2023-cü il hesabatı son iki ildən artıq zaman ərzində, ölkələrin üçdə birindən azının sağlamlıq xidməti örtüyü və katasrofik xarici sağlamlıq xərclərinin azaldığını aşkarlayıb. Əlavə olaraq, hər iki UHC ölçüsünün (138-dən 96) hər ikisində  olan ölkələrin əksərində xidmət örtüyü, mali mühafizə, və ya hər ikisi açısından aşağıdır.

“Ümumdünya Sağlamlıq Təminatına nail olmaq insanlara bu vəziyyətdən  çıxmaq  üçün kritik bir addımdır, amma əlavə mali çətinliklər artmaqdadır,” deyən Mamta Murthi, İnsan İnkişafı üzrə Baş Vitse-presidenti, Dünya Bankı. “Bu hesabat pis bir şəkil çəkir, lakin əsas sağlamlıq xidmətlərinin və mali mühafizənin daha böyük ədalət üçün hökumət büdcələrinə sağlamlıq verilməsi və sağlamlıq sistemlərinin gücləndirilməsi üçün sübut da təklif edir.”

Əsas sağlamlıq xidmətlərinin genişlənməsinin yavaşlaması

Əsas sağlamlıq xidmətlərinin örtülməsi bu əsrin əvvəlindən bəri yaxşılaşsa da, 2015-ci il Sustainable Development Goals qəbul edilməsindən sonra həddən artıq yavaşladı. Xüsusən də, 2019-cu ildən 2021-ci ilə qədər heç bir yaxşılaşma olmadı. İnfeksiyaların xidmətləri 2000-ci ildən bəri böyük irəliləmələr görürsə də, son illərdə xəstəliklər və yayılmayan xəstəliklər və  anadan gəlmə, yeni doğmuş və uşaq sağlamlığının xidmət örtüyündə heç bir yaxşılaşma olmayıb. 2021-ci ildə, dünya əhalisinin yarısından çoxunu təşkil edən 4,5 milyard insan əsas sağlamlıq xidmətləri ilə tam örtülmürdü. Və bu təxmini COVID-19 pandemiyasının potensial uzunmüddətli təsirlərini əks etdirmir.

Xarici sağlamlıq xərclərinə görə mali çətinlik artır

Katasrofik xarici sağlamlıq xərcləri, ev bütçəsində 10% -ni aşan kimi təyin edilən, davamla artmaqdadır. Dünya əhalisinin təxminən 14%-i saylan 1 milyarddan çox insan, öz bütçələrinə nisbətən böyük xarici ödənişlər təcrübə edir. Ancaq kiçik məbləğli xərclər də kiçik gəlirlərə sahib olan ailələr üçün qorxunc ola bilər; təxminən 1,3 milyard insan belə ödənişlər tərəfindən  itirildi və ya daha çox  itirilirdi, buna daxil 300 milyon insan da artıq extrem vəziyyətdə  yaşamağa məcbur idi.

Xarici sağlamlıq xərcləri insanları əsas sağlamlıq xidmətlərindən imtina etməyə və ailələri həkimə getmək, qida və su almaq və ya uşaqlarını məktəbə göndərmək arasında seçim etməyə məcbur edə bilər. Belə əvəzolunmaz vəziyyətlər müstəqil sağlamlıq xidmətlərini ödəmək qabiliyyəti məhdudiyyəti olanları azad etmək üçün progressiv sağlamlıq maliyyə siyasətlərinin tətbiqi tələb edir.