Ölkə rəhbərliyinin kiçik və orta biznesə olan dəstəyini bir sahibkar kimi hər zaman hiss edirəm. Bütün sahələrdə aparılan uğurlu islahatlara və əlverişli iqtisadi biznes mühitinə görə möhtərəm Cənab Prezidentimizə öz təşəkkürümü bildirirəm. Fəaliyyət göstərdiyim Bioloji Fəallığa Malik Qida Əlavəsi (BFMQƏ) sektorunun bütün dünyada inkişaf tendensiyasını nəzərə alaraq ölkəmizdə də kifayət qədər ciddi
perspektivlərinin olduğunu bildirmək istəyirəm. 19 illik təcrübəmə əsasən deyə bilərəm ki, dünyaca
məşhur BFMQƏ brendləri Azərbaycan daxili bazarı ilə yanaşı, ölkəmizdə istehsal müəssisələri
də qurmağa maraqlıdırlar. Bunun əsas səbəblərindən biri əlverişli transport mühitinin olmasıdırsa,
digər əsas səbəb Türkiyə, İran, Rusiya və orta Asiya bazarlarına çıxışın Azərbaycandan rahat
idarə olunan və əlçatan olmağıdır. BFMQƏ sahəsində Avropa və Amerika brendlərinin inkişaf
səbəblərini araşdırdıqda məlum olur ki, mükəmməl və asan tətbiq olunan qanunvericilik bazası ilə yanaşı, digər inkişaf etmiş ölkələrin qanunvericilik bazalarına uyğunluğu ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, deyə bilərəm ki, beynəlxalq farmakopeya və ya tərkib-doza anlayışı bir-birinə bağlı qatar lokomotivləri kimidir. Yəni hər hansı əsassız əlavə tələblər və ya çatışmazlıqlar bizi bu lokomotivdən ayırır. BFMQƏ sektorunda əsas baza prinsipləri ABŞ-da 1994- cü il Pəhriz Əlavələri Sağlamlıq və Təhsil Qanununa (DSHEA) əsasən hazırlanmış və FDA (U.S. Food and Drug Administration) qaydaları ilə düzəliş edilmişdir. Qida Təhlükəsizliyi Müasirləşdirmə Aktı (FSMA), 4 yanvar 2011-ci ildə qüvvəyə minmiş Federal Qida, Dərman və Kosmetika Aktının (FD&C Aktı) müvafiq 415-ci bölməsi ilə tənzimlənir (https://www.fda.gov/food/dietarysupplements/information-consumers-using-dietary-supplements). Analoji sahədə Avropada, Avropa Biriliyinin yaradılması müqaviləsinin 95 və 251-ci bəndlərinin tələblərinə
uyğun olaraq 2002-ci ildə yaradılmış European Food Safety Authority (EFSA) qanunları ilə tənzimlənir. (https://www.efsa.europa.eu/en) Qeyd etmək istəyirəm ki, əsas etalon olan bu iki qaydalar bir-biri ilə heç bir ziddiyyət təşkil etmir. Bunun iqtisadi göstəricisi olaraq isə məhz həmin cografiyaya aid brendlərin ciddi inkişafını və sektorun həcmini göstərmək olar. Məlumat üçün bildirmək istəyirəm ki, ölkəmizdə BFMQƏ idxalı prosesi Dərman Vasitələrinə aid Qanunun 14-1.2 bəndi, Nazirlər Kabinetinin 287 nömrəli qərarı ilə tənzimlənir. Müvafiq olaraq BFMQƏ sahəsinə nəzarət edən qurum isə Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi Agentliyidir, yəni AQTA-dır (Əsasnamə 3.0.33-20. bioloji fəallığa malik qida əlavələrinin idxalına, ixracına, istehsalına, satışına, dövriyyəsinə nəzarət etmək;). Qeyd etmək isəyirəm ki, hər 2 qanunda analoji sahədə
bütün beynəlxalq qaydalar, normativlər və standartlar, həmçinin tövsiyə olunan doza haqqında qaydalarda kifayət qədər ziddiyyət vardır. İlkin olaraq problem ondadır ki, Dərman Vasitələrinə aid Qanunun 14. 1.2 bəndi bizi beynəlxalq aləmdən təcrid edir və istinad üçün məcburi ölkə daxilində qeydiyyatda olan meyarlarla ölçülür beynəlxalq standart (FDA və EFSA) ilə deyil. Çünki “14-1.2. Bioloji fəallığa malik qida əlavələri dərman vasitəsi ilə eyni tərkibli və eyni dozalı ola bilməz. Bioloji fəallığa malik qida əlavələrinin
dərman vasitələri ilə eyni tərkibli və eyni dozalı olub-olmamasını müəyyən etmək məqsədi ilə bioloji
fəallığa malik qida əlavələri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən ekspertizadan keçirilir. Bioloji fəallığa malik qida əlavələrinin ekspertizadan keçirilməsi qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.” Məhz bu bəndin ləğv edilməməsi səbəbi ilə sahibkarlar əsassız yerə eyni
məhsul üçün hər idxal prosesində 2 fərqli qurumda (Səhiyyə Nazirliyi və AQTA) Laborator müayinələrdən keçməli olur. Hər bir laboratoriya üçün 15 iş günü tələb edir (əslində daha çox çəkir) ki, proses ümümilikdə 2 ay civarında yekunlaşmış olur. Bildirmək istəyirəm ki, FDA və EFSA – standartları tətbiq olunan ölkələrdə bu prosedurlar heç bir halda bir həftədən çox deyil. Digər çətinlik isə bu laborator müayinələrin baha olması ilə bağlıdır ki, bu da sektorda qiymət artımına səbəb olur. Dərman vasitələrinə aid Qanunun 14-1.1 bəndinin isə tətbiqində anlaşılmazlıqlar mövcuddur. Belə ki, “14-1.1. Bioloji fəallığa malik qida əlavələri
orqanizmin gücləndirilməsi, qidanın zənginləşdirilməsi məqsədi ilə həkim tərəfindən tövsiyə oluna bilər, lakin xəstəliklərin qarşısının alınması və ya müalicəsi məqsədi ilə təyin olunan dərman vasitələrini əvəz etmir. Bioloji fəallığa malik qida əlavələrinin həkim reseptinə yazılması qadağandır.” Bu bənddə qeyd olunan, “həkim tərəfindən tövsiyə oluna bilər” ifadəsi həm həkimlər, həm də dövlət orqanları tərəfindən bəzən yanlış anlaşılır. Çünki eyni maddənin digər bəndində “Bioloji fəallığa malik qida əlavələrinin həkim reseptinə yazılması qadağandır” ifadəsi vardır ki, burada sual yaranır: həkim tövsiyəsi harada və necə yazılmalıdır? Biz bilirik ki, BFMQƏ-lər 4 yaşında uşağa da, 90 yaşlı ahıl adama da tövsiyə olunur. Bu halda heç də hər hansı tövsiyəni şifahi etmək olmaz və dəqiq yazılış qaydaları müəyyən olunmalıdır. Bu yuxarıda qeyd etdiklərim Dərman vasitələrinə aid Qanunun 14 -1-ci maddəsindən yaranan çətinliklər idi. Bu prosesi tənzimləyən Nazirlər Kabinetinin 287 nömrəli qərarıdır ki, o da beynəlxalq təcrübə və FDA və EFSA standartları ilə kifayət qədər uyğunsuzdur. Misal üçün: “3.3.1 2. BFMQƏ-nin əmtəə (patentləşdirilmiş) nişanı və seriyası;” – göründüyü kimi sırf bu bəndin tələbi ciddi uyğunsuzluqlar yaradır. Belə ki, bir əmtəə nişanlı və eyni tərkibdə olub, amma müxtəlif həcmlərdə və dadlarda olan BFMQƏ-nin mövcud prosedura
uyğun qeydiyyat məsələləri aşağıdakı kimidir: Misal üçün: karbohidrat tozu 0.5 kq,1 kq, 2 kq , 3 kq, 5 kq – hər biri bu çəkilərdə və 5 dadda olarsa, Səhiyyə Nazirliyindən 25 rəy alınmalıdır. Buna uyğun olaraq, 25 laboratoriya müayinəsi isə AQTA-dan alınmalıdır. Belə bir durumda bir əmtəə nişanı (FDA və EFSA-standartlarına görə) üçün ümumilikdə hər iki laboratoriyaya təqribən 25 000 manat xərc tələb olunur. Qeyd edim ki, bu 25 rəyi alınan məhsul əslində 1 məhsuldur – 1 tərkibdir, 1 dozadır. Əlavə olaraq qeyd edim ki, FDA və EFSA– standartları ilə bu məhsulun 1 əmtəə nişanı kimi qeydiyyatı aparılır və həmin qeydiyyata mövcud çəkiləri (eyni əmtəə nişanının buraxılış formaları) və dadları əlavə edilir. “3.3.1 2 “bəndinin digər absurd tələbi isə “seriyası” sözüdür ki, bütün istehsal sahələrində oldugu kimi, BFMQƏ –də seriya hər istehsal zamanı təbii olaraq dəyişir. Bu isə faktiki aktiv rəyi olan BFMQƏ üçün yenidən eyni proseduru və eyni xərcləri çəkməyə məcbur edir. Bu da sektora investisiya qoymaq istəyən yüzlərlə
sahibkarın və xarici investorların qarşısında olan əsassız baryerdir. 287-nömrəli qərarın qeyd olunan bu bəndində – “3.1.2. Azərbaycan Respublikasına idxal edilən BFMQƏ (şəxsi istifadə üçün idxal olunan BFMQƏ-lər istisna olmaqla) “– isə hər hansı müddətdə, hər hansı bir limitlə məhdudlaşdırılmadığı üçün BFMQƏ- nin qanunsuz dövriyyəsinə xidmət edir. Belə ki, məhz bu bəndin tələbinə uygun olaraq heç bir qeydiyyatı və mənşəyi məlum olmayan BFMQƏ-lərin müxtəlif daşınma şirkətləri vasitəsi ilə şəxsi istifadə adı altında qeyri-qanuni ticarət dövriyyəsi formalaşdırılmasına gətirib çıxarıb. Ümid edirəm ki, BFMQƏ sahəsində olan çətinliklər tezliklə öz həllini tapacaq və ciddi investorların qarşısında əngəl olan qanun
və qaydalara düzəlişlər ediləcəkdir. FDA və EFSA standartlarının tətbiqi ilə iqtisadiyyatımızın digər sahələri kimi, BFMQƏ sektoru da inkişaf edəcəkdir. Biz sahibkarlar öz bilik və bacarığımızla sektoru tənzimləyən dövlət orqanlarına dəstək olub, birlikdə sektorun inkişafına nail olacağıq. “Avicenna” jurnalı layihəsi təşkilatçılarına və zəhməti keçən hər bir kəsə öz təşəkkürümü bildirirəm.